Ung thư phổi là một trong những căn bệnh ác tính có tỉ lệ tử vong cao nhất thế giới và là nỗi ám ảnh của bệnh nhân bệnh phổi đang hoặc từng hút thuốc lá. Do đó, khi được chẩn đoán mắc ung thư phổi thường rất lo lắng bởi đối với nhiều người ung thư là chấm hết. Tuy nhiên, ung thư phổi hoàn toàn có thể phòng tránh, chẩn đoán và điều trị sớm. Nên bệnh nhân ung thư phổi hoàn toàn có quyền hy vọng.
Tầm quan trọng của ung thư phổi
Ung thư phổi là nguyên nhân gây tử vong do ung thư phổ biến nhất trên thế giới. Từ đầu thế kỷ 20, với sự gia tăng của việc hút thuốc lá, tỷ lệ mắc bệnh ung thư phổi ngày càng tăng dần. Tử vong do ung thư phổi trên toàn thế giới là 0,6 triệu người vào năm 1995, con số này tăng lên 1,1 triệu người vào năm 2000.
Theo cơ quan thống kê ung thư toàn cầu GLOBOCAN, năm 2012, ung thư phổi là nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất ở nam giới; ở phụ nữ, ung thư phổi chỉ đứng sau ung thư vú. Tại Việt Nam, ung thư phổi là bệnh ung thư mới được chẩn đoán và gây tử vong nhiều nhất ở nam giới, là loại ung thư phổ biến thứ hai ở nữ giới, sau ung thư vú cùng năm.
Theo số liệu mới nhất từ Globocan 2020 thì tỉ lệ mắc ung thư mới ở Việt Nam đã tăng lên 9 bậc, xếp thứ 90/185 quốc gia, với 182.000 ca mắc mới năm 2020, tăng 17.000 ca tính từ năm 2018. Tỉ lệ tử vong do ung thư thì tăng 6 bậc, từ 56 tăng lên 50/185 chỉ sau 2 năm.
Cụ thể, trong năm 2020, Việt Nam có 05 loại ung thư phổ biến nhất, gồm: ung thư gan (14,5,%), ung thư phổi (14,4%), ung thư vú (11,8%), ung thư dạ dày (9,8%) và vị trí cuối là ung thư đại trực tràng (9%).
Tại sao ung thư phổi lại có tỷ lệ tử vong cao?
Ung thư phổi có tính ác cao và có xu hướng di căn sớm do đó hầu hết ( 60 – 80%) đến những giai đoạn cuối thường khó điều trị hơn và gây tử vong cao hơn các loại ung thư khác.
Liệu chúng ta có thể phòng tránh ung thư phổi hay không?
Hầu hết các bệnh ung thư phổi đều liên quan đến hút thuốc lá. Không hút thuốc hoặc bỏ hút thuốc trong hơn 15 năm sẽ giúp giảm nguy cơ ung thư phổi đáng kể như tỷ lệ mắc ung thư ở những người không hút thuốc.
Nếu lỡ hút thuốc mà không thể bỏ được thì làm sao để phát hiện bệnh sớm?
Những người trên 55 tuổi hút hơn 30 gói (ví dụ: 1 gói mỗi ngày trong 30 năm hoặc 1½ gói mỗi ngày trong 20 năm) nên chụp cắt lớp vi tính vùng ngực liều thấp hàng năm. Các khoa phổi, hô hấp của các bệnh viện tỉnh, thành phố được trang bị các phương tiện như chụp cắt lớp, nội soi, sinh thiết qua lồng ngực giúp phát hiện và sàng lọc phát hiện bệnh sớm, giúp giảm tỷ lệ tử vong cho bệnh nhân.
Tôi vừa được bác sĩ phát hiện nghi ngờ mắc bệnh ung thư, liệu tôi có thực sự bị ung thư?
Để chẩn đoán ung thư, các bác sĩ lấy một lượng nhỏ mô khối u và kiểm tra các đặc tính của nó để xem khối u có phải là ung thư hay không. Một số nguyên nhân ít gặp hơn có thể gây tổn thương giống khối u là do lao, nấm… nên cần phải xét nghiệm và sinh thiết. Việc phát hiện khối u cũng tiết lộ các đặc tính di truyền và miễn dịch giúp định hướng điều trị chính xác cho từng bệnh nhân.
Làm thế nào để biết ung thư phổi được phát hiện sớm hay muộn?
Giai đoạn ung thư phổi giúp xác định phương pháp điều trị và tiên lượng ung thư thích hợp. Hầu hết, bệnh ung thư phổi được chia thành 4 giai đoạn:
- Giai đoạn I khối u chỉ ở phổi
- Giai đoạn II và III, khối u chỉ ở ngực
- Giai đoạn IV, khi khối u đã di căn đến các bộ phận khác của cơ thể
Liệu có thể điều trị khỏi ung thư phổi được không?
Bệnh nhân ung thư có thể sống thêm 5 năm mà không tái phát sau khi điều trị, và có thể coi là đã khỏi bệnh. Ung thư phổi có thể chữa khỏi nếu có phương pháp phẫu thuật. Bệnh nhân giai đoạn I là những ứng cử viên tốt nhất để phẫu thuật.
Bệnh nhân giai đoạn II và III cần thảo luận kỹ lưỡng về khả năng phẫu thuật điều trị bệnh với bác sĩ. Tỷ lệ sống 5 năm sau phẫu thuật và hóa trị sau phẫu thuật là 60%. Liệu pháp nhắm mục tiêu vừa được chứng minh là có thể kéo dài thời gian sống sót ở những bệnh nhân trải qua phẫu thuật vì đột biến gen EGFR.
Bác sĩ cho biết bệnh ung thư phổi của tôi hiện nay chưa thể phẫu thuật nên không còn hy vọng gì nữa?
Không, đừng từ bỏ hy vọng. Ngoài phẫu thuật, mọi người thường cần kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để điều trị ung thư phổi giai đoạn cuối. Các phương pháp điều trị toàn thân như liệu pháp nhắm mục tiêu, hóa trị và liệu pháp miễn dịch có thể thu nhỏ và giảm sự hình thành khối u. Các phương pháp điều trị tại chỗ như phẫu thuật và xạ trị sau đó có thể được sử dụng kết hợp để kiểm soát khối u một cách tối ưu nhất.
Nếu tôi bị ung thư phổi giai đoạn IV, không còn cách nào khác?
Người ta đang cố gắng biến ung thư phổi giai đoạn cuối thành một căn bệnh mãn tính, như huyết áp cao hoặc tiểu đường, và bạn chỉ cần kiên trì dùng thuốc hàng ngày. Các phương pháp điều trị mới ngày nay đang dần hiện thực hóa ước mơ này.
Bạn cần lạc quan và tin tưởng vào bác sĩ của mình. Duy trì sức khỏe, tinh thần tích cực cũng là một phương pháp điều trị quan trọng. Nếu bạn cảm thấy buồn hoặc tuyệt vọng, hãy chia sẻ với bác sĩ và những người thân yêu của mình để được giúp đỡ.
Phương pháp điều trị ung thư phổi ngày nay có gì khác biệt?
Với sự ra đời của phẫu thuật nội soi, phẫu thuật đã trở nên ít xâm lấn hơn. Xạ trị ngày càng trở nên tiên tiến hơn với xạ trị 4 chiều có một chiều thời gian trong đó bức xạ di chuyển theo từng nhịp thở của khối u. Ngoài hóa trị liệu, ngày nay chúng ta có liệu pháp nhắm mục tiêu và liệu pháp miễn dịch.
Quá nhiều phương pháp điều trị, làm sao tôi biết nên chọn phương pháp nào?
Các bác sĩ thường mô tả việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân, việc này được gọi là cá thể hoá điều trị ung thư phổi. Xét nghiệm khối u chuyên sâu các đặc điểm sinh học phân tử như đột biến trong gen EGFR và một số gen khác, cũng như dấu hiệu miễn dịch của khối u giúp lựa chọn kế hoạch điều trị phù hợp nhất cho bạn.
Khối u của tôi quá khó để sinh thiết và mẫu quá nhỏ để phát hiện tất cả các chỉ điểm hướng dẫn điều trị?
Ngày nay, người ta sẽ lấy máu để kiểm tra các dấu hiệu chỉ định điều trị. Xét nghiệm khối u trực tiếp nói chung có nhiều ưu điểm hơn so với lấy máu gián tiếp, nhưng việc lấy máu luôn dễ dàng hơn và có một số ưu điểm riêng. Hãy nói chuyện với bác sĩ liệu việc xét nghiệm máu để tìm đột biến gen trong trường hợp của bạn không có hữu ích không?
Trong một số trường hợp không thể chờ đợi xét nghiệm thêm, có thể xem xét liệu pháp bao vây bằng hóa trị liệu với carboplatin, pemetrexed và liệu pháp miễn dịch với pembrolizumab, tuy nhiên lưu ý rằng nhiều thuốc có thể làm tăng hiệu quả nhưng cũng tăng tác dụng phụ và chi phí.
Tôi không hiểu về kết quả xét nghiệm khối u của mình lắm?
Mỗi cá nhân sẽ được điều trị phù hợp tùy theo đặc điểm của khối u. Các loại thuốc nhắm vào gen EGFR đã được chứng minh là có hiệu quả vào năm 2005. Tuy nhiên, phải đến năm 2009, người ta mới biết cách chọn bệnh nhân cho các loại thuốc nhắm vào EGFR TKI thông qua việc phát hiện ra các đột biến trong gen EGFR.
Bệnh nhân có đột biến EGFR nên dùng thuốc nhắm mục tiêu EGFR; những bệnh nhân không có đột biến EGFR nên chọn hóa trị hoặc liệu pháp miễn dịch. Bệnh nhân ung thư phổi đột biến gen từ đó có phương pháp điều trị hiệu quả, ít tác dụng phụ, sử dụng tiện lợi (uống).
Họ sống lâu hơn và có chất lượng cuộc sống tốt hơn. Người Việt Nam có 50% khả năng mang gen EGFR. Hai đột biến EGFR phổ biến nhất là đột biến điểm exon 21 L858R và đột biến mất đoạn exon 19 (deletion exon 19). Nếu bạn có đột biến EGFR, chẳng hạn như L858R hoặc deletion exon 19, bạn có thể sử dụng gefitinib, erlotinib hoặc afatinib. Osimertinib có thể được sử dụng nếu có đột biến T790M.
Tôi là người Việt Nam, nhưng tôi không bị đột biến gen EGFR nói trên?
Hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn về xét nghiệm để mở rộng hướng dẫn điều trị. Một thiểu số (5%) bệnh nhân có gen ALK bất thường có thể được điều trị bằng crizotinib, alectinib hoặc ceritinib. Liệu pháp miễn dịch có thể được xem xét nếu PDL1 hoặc PD1 có trong khối u của bạn (bao gồm các tế bào khối u và hoặc các tế bào miễn dịch của cơ thể bạn).
Liệu pháp miễn dịch cho bệnh ung thư phổi là gì?
Có nhiều cách tác động đến hệ thống miễn dịch để hỗ trợ điều trị các bệnh khác nhau. Hiện tại có nhiều bằng chứng nhất định về liệu ức chế điểm kiểm soát miễn dịch trong bệnh ung thư. Những loại thuốc này có hiệu quả chống lại nhiều loại ung thư, bao gồm cả ung thư phổi.
Các loại thuốc được sử dụng phổ biến hiện nay là thuốc chẹn tương tác PD-L1. Thông qua sự tương tác này, các tế bào ung thư thoát khỏi sự phá hủy, tiêu diệt của hệ thống miễn dịch. Đánh thức các lympho T miễn dịch với các kháng thể đơn dòng nhắm mục tiêu vào tương tác PD1-PDL1 có thể kéo dài thời gian sống sót ở bệnh nhân ung thư phổi đã trải qua hóa trị (bước 2 hoặc bước 3).
Liệu pháp miễn dịch thường có hiệu quả ở những bệnh nhân bị tổn thương vảy hoặc tuyến không mang gen đột biến. Atezolizumab và Nivolumab, đã được sử dụng như một bước thứ hai sau khi hóa trị, không nhất thiết phải có nguồn gốc từ PDL1, nhưng pembrolizumab được sử dụng tốt nhất khi có PDL1. Khi được lựa chọn chính xác, các loại thuốc đã được chứng minh là rất hiệu quả và ít tác dụng phụ hơn so với hóa trị.
Bệnh nhân ung thư phổi mới được chẩn đoán có được điều trị miễn dịch ngay lập tức không?
Năm 2016 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi chất ức chế PD1-PDL1 là Pembrolizumab được chứng minh là vượt trội hơn so với hóa trị ở bệnh nhân ung thư phổi giai đoạn cuối. Kết quả này đạt được thông qua việc lựa chọn bệnh nhân tốt: ở nhóm điều trị miễn dịch với PDL1> 50%, pembrolizumab có hiệu quả hơn so với hóa trị với ít tác dụng phụ hơn.
Ở Việt Nam có sử dụng liệu pháp miễn dịch không?
Bảo hiểm y tế ở Việt Nam không bao gồm thuốc men, vì vậy việc mua thuốc thường rất khó khăn. Có một số nghiên cứu đang diễn ra trên toàn quốc về việc sử dụng các loại thuốc ức chế miễn dịch cho phép bệnh nhân sử dụng thuốc miễn phí.
Tôi không có bảo hiểm y tế, có phải tôi đã hết cơ hội?
Cho dù bạn có bệnh hay không, việc mua bảo hiểm y tế có thể giúp bạn và những người khác được điều trị bệnh. Đừng quá coi trọng chi phí mua bảo hiểm sức khỏe mà không bị ốm đau, vì sức khỏe của bạn quý hơn vàng. Nếu bạn chưa có bảo hiểm y tế, hãy cân nhắc tham gia vào một cuộc nghiên cứu điều trị bằng thuốc miễn phí.
Tuy nhiên, bạn chỉ có thể tham gia nếu bạn đáp ứng các yêu cầu của nghiên cứu, chẳng hạn như ung thư phổi không phải tế bào nhỏ không có đột biến gen EGFR, ALK, PDL1> 25% và sức khỏe chung đảm bảo.
Tôi không có EGFR, ALK và PDL1 dưới 25%?
Hãy thảo luận với bác sĩ để kiểm tra xem cơ thể và khối u của bạn có phù hợp để hóa trị hay không. Hóa trị muối platin kết hợp với các loại thuốc hóa trị mới có thể giúp nâng cao hiệu quả điều trị. Điều trị duy trì là một tiến bộ lớn trong hóa trị liệu kéo dài thời gian sống sót.
Hiện nay, hóa trị bằng bevacizumab hoặc pemetrexed trong vòng 4-6 chu kỳ là hai cách tiếp cận phổ biến và hiệu quả cao. Tiếp tục điều trị ngăn chặn sự phát triển của khối u và giúp thực hiện một bước tiến tới việc biến ung thư thành bệnh mãn tính.
Liệu tôi có thất bại ngay từ đầu không?
Đừng đánh mất niềm lạc quan và hy vọng, nhiều phương pháp điều trị trước đây không được sử dụng có thể hoạt động trở lại. Lựa chọn đổi lại loại thuốc không sử dụng trước đây phụ thuộc vào kết quả sinh thiết khối u hoặc sinh thiết máu để tìm hướng dẫn điều trị.
Trong một số trường hợp, các xét nghiệm bổ sung này sẽ giúp phát hiện các bệnh đi kèm, chẳng hạn như bệnh lao, bệnh thường gặp ở bệnh nhân u phổi ở Việt Nam.
Bệnh nhân ung thư phổi có nên ăn kiêng không?
Đừng làm mất sức khỏe và sức đề kháng tốt của hệ thống miễn dịch của bạn bằng cách nhịn ăn và ăn kiêng. Hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn về chế độ dinh dưỡng chính xác cho bệnh nhân ung thư.
Có nên ra nước ngoài điều trị hay không?
Một bác sĩ chăm sóc sức khỏe nói được ngôn ngữ mẹ đẻ của mình và một gia đình yêu thương gần gũi là điều mà bệnh nhân ung thư rất cần trong cuộc chiến lâu dài này. Bạn có thể có xin ý kiến điều trị thứ hai, nhưng thường rất khó vì phải di chuyển nhiều trong quá trình chữa bệnh.
Kết luận
“Bản án” ung thư nói chung và ung thư phổi nói riêng luôn là nỗi ám ảnh của hầu hết các bệnh nhân. Tuy nhiên, CHEK Genomics tin rằng các bạn hoàn toàn có quyền hy vọng khi bệnh được phát hiện và điều trị sớm. Trong giai đoạn này, người thân nên đồng hành, chăm sóc và bầu bạn cùng bệnh nhân để tạo tinh thần thoải mái sức khoẻ ổn định cho người bệnh đem lại kết quả điều trị tích cực.
Bài viết từ Bác sĩ Lê Thượng Vũ trong Hội Hô hấp TP.HCM.
