Xét nghiệm đột biến gen EGFR và ALK là một bước tiến mới quan trọng trong điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ. Nó có ý nghĩa lớn trong việc đánh giá tình trạng đột biến gen của tế bào u ác tính, và có thể được sử dụng làm cơ sở cho việc lựa chọn liệu pháp điều trị đích cho bệnh nhân ung thư phổi.
Tổng quan về ung thư phổi
Theo thống kê, trên thế giới hiện nay có 18,1 triệu ca mắc ung thư và 9,6 triệu ca tử vong do ung thư, và ung thư phổi là căn bệnh nguy hiểm và có tỷ lệ tử vong cao nhất toàn cầu.
Ung thư phổi, căn bệnh ung thư phổ biến và gây tử vong hàng đầu trên thế giới, có thể gặp ở cả nam và nữ, bệnh phát triển âm thầm theo thời gian. Khi đường kính của khối u ác tính dưới 1cm và lớn dần lên có thể di căn qua đường hô hấp ở người bệnh, đặc biệt tế bào ung thư phổi có thể di căn qua đường máu, di căn theo đường bạch huyết đến các hạch bạch huyết.
Khi bệnh ở giai đoạn cuối và tiên lượng không còn, người bệnh chỉ được điều trị hỗ trợ để giảm đau, ngăn ngừa biến chứng và kéo dài thời gian sống.
Ung thư phổi được chia thành 2 loại chính là ung thư phổi tế bào nhỏ (20%) và ung thư phổi không tế bào nhỏ (khoảng 80-85%, chia làm 3 loại chính: ung thư biểu mô tuyến, ung thư phổi mô tế bào vảy và ung thư biểu mô tế bào lớn). Hai loại chính này của ung thư phổi hoàn toàn khác nhau về nguồn gốc, đặc điểm lâm sàng và sinh học, độ ác tính, do đó được điều trị khác nhau.
Xét nghiệm đột biến gen EGFR và ALK là một bước tiến mới quan trọng trong điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ. Tuy nhiên, nhìn chung, ung thư phổi vẫn là một căn bệnh khó điều trị. Ung thư phổi không tế bào nhỏ lan rộng là nguyên nhân gây tử vong cao hơn so với ung thư vú, ung thư đại – trực tràng và tuyến tiền liệt cộng lại.
Hút thuốc là yếu tố nguy cơ đơn lẻ quan trọng nhất của ung thư phổi và có thể gây ra tất cả các loại ung thư phổi, nhưng có liên quan mạnh mẽ nhất là ung thư biểu mô tế bào gai và ung thư biểu mô tuyến.
Các đột biến gen trong ung thư phổi không tế bào nhỏ
Trong thập kỷ qua, nhiều đột biến gen liên quan đến ung thư phổi không phải tế bào nhỏ đã được phát hiện ở 16 gen, bao gồm AKT1, ALK, BRAF, DDR2, EGFR, FGFR1, HER2, KRAS, MEK1, MET, NRAS, NTRK1, PIK3CA, PTEN, RET và ROS1. Một số đột biến di truyền này đã được nghiên cứu kỹ lưỡng ở cấp độ gen (trình tự các nucleotit) và cấp độ protein (trình tự axit amin trong chuỗi polipeptit của protein).
Thông qua các thử nghiệm lâm sàng đã được chứng minh có tác dụng tăng độ nhạy, một số đột biến làm giảm độ nhạy đối với liệu pháp nhắm mục tiêu và một số đột biến hiện vẫn chưa rõ về ý nghĩa lâm sàng.
Với mỗi dạng đột biến, chúng ta sẽ có những loại thuốc điều trị khác nhau, một số đột biến đang được nghiên cứu để phát triển các loại thuốc đặc trị cho từng dạng đột biến. Hiện nay ở nước ta có 2 dạng đột biến gen được sử dụng thuốc điều trị rộng rãi nhất trong là đột biến gen EGFR và ALK.
Đột biến gen EGFR là gì?
Đột biến trong gen EGFR (Epidermal Growth Factor Receptor), còn được xem là thụ thể có yếu tố tăng trưởng biểu bì, là một đột biến rất phổ biến (gần 20%) được tìm thấy ở bệnh nhân ung thư phổi. Thống kê gần đây cho thấy có tới 50% bệnh nhân ung thư phổi người châu Á có đột biến gen EGFR. Ngoài yếu tố chủng tộc, đột biến gen EGFR cũng xảy ra với tỷ lệ cao ở phụ nữ, người không hút thuốc và bệnh nhân ung thư phổi có ung thư biểu mô tuyến về mặt mô học.
Bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tiến triển với đột biến EGFR đang nhận thuốc ức chế tyrosine kinase (thế hệ thứ nhất: erlotinib hoặc gefitinib; thế hệ thứ hai: afatinib hoặc osimertinib thế hệ thứ ba) điều trị để trì hoãn sự tiến triển của bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Tham khảo thêm: Có nên kết hợp Aspirin và Osimertinib để tăng thời gian kháng thuốc ở bệnh nhân NSCLC?
Đột biến gen ALK là gì?
ALK (Anaplastic Lymphoma Kinase) là một kinase của các u lympho mất biệt hóa; cũng có nghĩa thụ thể ALK tyrosine kinase. ALK được khuếch đại, đột biến và sắp xếp lại trong một số bệnh ung thư, bao gồm u lympho tế bào lớn mất biệt hóa, u nguyên bào thần kinh và ung thư phổi không tế bào nhỏ.
Những thay đổi di truyền phổ biến nhất trong rối loạn chức năng ALK là sự sắp xếp lại nhiễm sắc thể do hợp nhất nhiều gen. Trong ung thư phổi không tế bào nhỏ, khoảng 3-7% có các hợp nhất ALK. Về mặt lâm sàng, sự hiện diện của các đột biến trong gen hợp nhất EML4-ALK[1] kết hợp với đề kháng các chất ức chế tyrosine kinase.
Trong hầu hết các trường hợp, sự sắp xếp lại ALK không trùng lặp với các đột biến gây ung thư khác trong ung thư phổi không tế bào nhỏ.
Các đột biến ALK được phát hiện dễ dàng bằng các xét nghiệm hóa mô miễn dịch hoặc lai huỳnh quang tại chỗ (FISH) hoặc xét nghiệm di truyền thế hệ tiếp theo (NGS). Đối với xét nghiệm đột biến gen ALK, cần ít thời gian hơn, chính xác hơn và đơn giản hơn xét nghiệm HMMD đơn thuần.
Tham khảo: SNP Array và NGS: Giống và Khác nhau như thế nào
Quy trình thực hiện xét nghiệm đột biến gen EGFR
Chỉ định thực hiện
Xét nghiệm đột biến gen EGFR được chỉ định khi:
- Đối với bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ được chẩn đoán bằng giải phẫu hoặc sinh thiết mô bệnh học.
- Ung thư phổi không tế bào nhỏ đã được điều trị nhắm đích với thuốc TKI và có dấu hiệu kháng thuốc, tức là bệnh tiến triển trong lần điều trị đầu tiên.
Quy trình thực hiện xét nghiệm đột biến gen EGFR
Quy trình thực hiện xét nghiệm đột biến gen EGFR như sau:
- Bước 1: Mổ sinh thiết hoặc kim sinh thiết khối u hoặc các tổn thương di căn trên người bệnh và gửi đến phòng xét nghiệm giải phẫu bệnh.
- Bước 2: Kỹ thuật viên rửa sạch mô khối u, cắt bệnh phẩm thành nhiều mảnh nhỏ, nhuộm màu rồi phết lên một tấm kính nhỏ, bác sĩ giải phẫu sẽ đọc phiến kính dưới kính hiển vi để xác định loại mô học của khối u hoặc các khối di căn. Nếu phát hiện mô học của khối u là ung thư biểu mô tuyến, thì nên làm thêm xét nghiệm tìm đột biến gen EGFR.
- Bước 3: Phát hiện đột biến gen EGFR: Sau khi các tế bào ung thư được bác sĩ giải phẫu bệnh khoanh vùng, xét nghiệm này sẽ được thực hiện bởi máy phân tích , và kết quả sẽ được đưa ra sau 1 – 2 tuần.
Ý nghĩa của xét nghiệm đột biến gen EGFR và ALK
Xét nghiệm đột biến gen EGFR và ALK được thực hiện để giúp phát hiện và điều trị sớm ung thư phổi không tế bào nhỏ và là một trong những lựa chọn tốt nhất để kéo dài sự sống cho bệnh nhân ung thư.
Việc xét nghiệm đột biến gen EGFR và ALK có ý nghĩa lớn trong việc đánh giá tình trạng đột biến gen của tế bào u ác tính, và có thể được sử dụng làm cơ sở cho việc lựa chọn liệu pháp điều trị đích cho bệnh nhân ung thư phổi. Mặc dù đột biến ALK rất hiếm gặp nhưng đem lại cơ hội nhận được liệu pháp nhắm đích hiệu quả là rất cao.
Xét nghiệm đột biến gen ALK được khuyến khích cho những bệnh nhân bị ung thư biểu mô tuyến, đặc biệt là những bệnh nhân không hút thuốc. Các trường hợp khối u chứa đột biến EGFR ở exon 18, 19 và 21 có chỉ định điều trị đích bằng thuốc TKI, ngược lại, các trường hợp không có đột biến EGFR hiếm khi đáp ứng với thuốc TKI.
Kết luận
Xét nghiệm đột biến gen EGFR và ALK là xét nghiệm đột biến gen cần được thực hiện cho các bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ tiến triển hoặc di căn có kiểu mô học dạng tuyến, bởi nó đóng vai trò quan trọng trong việc xác định liệu pháp điều trị đích cho căn bệnh này.
Với sự phát triển của y học, có rất nhiều tiến bộ trong điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ, các thuốc EGFR TKI thế hệ I, II, thế hệ III đã chứng minh tính an toàn và hiệu quả . Các thuốc kháng ALK cũng mang lại hiệu quả rất cao đối với bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ.
CHEK Genomics là công ty chẩn đoán phân tử, đi đầu trong lĩnh vực xét nghiệm gen và tư vấn di truyền. Các dịch vụ tại Chek như: Xét nghiệm ung thư giai đoạn muộn, xét nghiệm sinh thiết lỏng Guardant360, sàng lọc sơ sinh, tầm soát ung thư di truyền, xét nghiệm sàng lọc trước sinh NIPS,…Liên hệ ngay để được tư vấn cụ thể.
